201611.28
1

W dniu 24.11.2016 r. Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt: K 11/15)  pochylił się nad kwestią konstytucyjności przepisów nakładających na pracodawcę obowiązek zwrotu kosztów podróży służbowych kierowcom realizującym przewozy międzynarodowe na zasadach określonych w przepisach Kodeksu Pracy. 

Ostatecznie uznał, iż art. 21a ustawy o  czasie pracy kierowców w związku z art. 775 § 2, 3 i 5 Kodeksu pracy są niezgodne z  przepisami art. 2 Konstytucji RP. Tym samym, wyrok ten ostatecznie wyeliminował rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego jak i sądów powszechnych trwające od dnia 03.04.2010 r. Powyższym orzeczeniem Trybunał Konstytucyjny przesądził, że w  sporze dotyczącym świadczeń dodatkowych (tj. odnośnie ryczałtu ustalanego zgodnie z przepisami o podróżach służbowych w administracji) między przewoźnikiem a kierowcą – ten pierwszy – jest na wygranej pozycji.

Dnia 12.02.2010 r. w wyniku nowelizacji ustawy o czasie pracy kierowców (która weszła w  życie w dniu 3.04.2010 r.) wprowadzono nową definicję podróży służbowej kierowcy, jako każdego zadania służbowego polegającego na wykonywaniu, na polecenie pracodawcy przewozu drogowego poza siedzibę pracodawcy, lub wyjazd poza siedzibę pracodawcy w  celu wykonania przewozu drogowego (art. 2 pkt  7 u.c.p.k). Natomiast zgodnie z art. 21a  zmienionej ustawy (o której konstytucyjności orzekł Trybunał Konstytucyjny ww. wyroku) kierowcy w  podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z  wykonywaniem tego zadania służbowego ustalanych na zasadach określonych w  przepisach art. 775 kodeksu pracy.

Wysokość i warunki ustalania należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowych określają wydane na podstawie art. 775 § 2 k.p. przepisy wykonawcze. Nie stosuje się ich jedynie wówczas gdy w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania, lub umowie o pracę zawarto postanowienia dotyczące warunków wypłacania należności z tytułu podróży służbowej. Zgodnie z przepisami rozporządzenia o podróżach służbowych pracowników administracji za nocleg podczas podróży zagranicznej pracownikowi przysługuje zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem, lub w razie nieprzedłożenia rachunku – ryczałt. Przepisy te znajdują zastosowanie tylko wówczas jeżeli pracodawca nie zapewni kierowcy bezpłatnego noclegu.

W związku z przedmiotową regulacją w orzecznictwie Sądu Najwyższego wystąpiły poważne wątpliwości dotyczące definicji „bezpłatnego noclegu”.  Rozważano, czy zapewnienie przez pracodawcę kierowcy odpowiedniego miejsca do spania w kabinie pojazdu stanowi zagwarantowanie bezpłatnego noclegu. W przeważającej mierze Sąd Najwyższy przyjął stanowisko, że wyposażenie pojazdu w odpowiednie urządzenia do spania nie może być kwalifikowane jako zapewnienie przez pracodawcę odpowiedniego noclegu w  rozumieniu analizowanych przepisów (vide: wyroki SN z: 19.03.2008 r., l PK 230/07; 23.06.2010 r., sygn. akt II PK 372/10; 1.04.2011 r.,11 PK 234/10; 10.09.2013 r., l PK 71/13). Niemniej jednak pojawił się również odosobniony pogląd zgodnie z którym zapewnienie pracownikowi pojazdu przeznaczonego do spania nie rodzi obowiązku wypłacenia pracownikowi ryczałtu (vide: wyrok SN z 4.06.2013 r. II PK 296/12).

Ostatecznie powyższe rozbieżności zlikwidowała uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12.06.2014 r. (11 PZP 1/14), w której jednoznacznie wskazano, że „zapewnienie pracownikowi – kierowcy samochodu ciężarowego odpowiedniego miejsca do spania w  kabinie tego pojazdu podczas wykonywania przewozów w transporcie międzynarodowym nie stanowi zapewnienia przez pracodawcę bezpłatnego noclegu (..) co powoduje, że pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu na warunkach i w wysokości określonych w § 9 ust. 1-3 tego rozporządzenia albo na korzystniejszych warunkach i  wysokości, określonych w umowie o pracę, układzie zbiorowym pracy lub innych przepisach prawa pracy„. Stanowisko to Sąd Najwyższy potwierdzał również w kolejnych orzeczeniach (vide: w wyroku z 4.09.2014 r. sygn. akt l PK 7/14). Ponadto uchwałą z dnia 7.10.2014 r. (sygn. akt l PZP 3/14) Sąd Najwyższy po raz kolejny analizował te zagadnienie. Nie zmienił jednak swego poglądu w tym przedmiocie, podkreślając, że „obowiązkiem pracodawców zatrudniających kierowców w transporcie międzynarodowym jest zapewnienie pracownikowi bezpłatnego noclegu umożliwiającego odpowiednią regenerację sił, przy czym warunku tego nie spełnia miejsce do spania w kabinie pojazdu (nawet, gdy ma ono wysoki, „godziwy” standard”).  Niemniej jednak, pomimo treści przytoczonych uchwał w orzecznictwie sądów powszechnych nadal występowały rozbieżności. Sądy te nie zawsze wyrokowały zgodnie z ugruntowaną przez Sąd Najwyższy linią orzeczniczą (vide: wyrok SR w Gdyni z  dnia 19 marca 2005 r., sygn. akt IV P 111/13)[1].

Ostatecznie problem ten rozwiązał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24.11.2016 r., który przekreślił dotychczasową linię orzeczniczą Sądu Najwyższego. W  konsekwencji pracodawca-przewoźnik nie ma obowiązku wypłacać kierowcom międzynarodowym ryczałtu na takich samych zasadach jak w przypadku pracowników wyjeżdzających sporadycznie w podróż służbową. Wobec powyższego wiele toczących się obecnie w sądach spraw z powództwa kierowców przeciwko przewoźnikom z przedmiotowego tytułu prawdopodobnie zakończy się przegraną pracowników. Będzie to wiązało się dla nich nie tylko z utratą możliwości omawianego świadczenia, ale również z pokryciem kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego (które mogą okazać się wysokie). Sam Trybunał uznał, że obciążenie pracodawców z branży transportowej roszczeniami obejmującymi kilka lat wstecz w kwocie po 50 tys. na osobę jest nadmierne i godzi w zasadę zaufania do Państwa i  stanowionego przez nie prawa. Tym bardziej, iż pracodawcy w transporcie międzynarodowym, kierując się bezpośrednio obowiązującym przepisami unijnymi „ponosili nakłady finansowe, dostosowując samochody ciężarowe, tak aby zapewniały one „odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy” lub kupując samochody fabrycznie dostosowane do takiego odpoczynku.” Trybunał Konstytucyjny zaakcentował, że w związku z tym w sposób usprawiedliwiony uznawali, że dzięki temu zostaną zwolnieni z ponoszenia kosztów noclegu kierowcy.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku podniósł, że ustawa o czasie pracy kierowców nie powinna odwoływać się w kwestii rozliczeń służbowych do kodeksu pracy, bowiem ten akt prawny „nie uwzględnia specyfiki wykonywania zawodu kierowcy w  transporcie międzynarodowym”.  W orzeczeniu podkreślono, że pracownicy administracji podróżują dość rzadko, zazwyczaj nocują w hotelach położonych w aglomeracjach miejskich. Natomiast podróż kierowcy międzynarodowego nie ma charakteru incydentalnego – stanowi istotę tego zawodu – a „miejsca w których odbywa się nocleg, często sprawiają trudność z zapewnieniem warunków hotelowych”. Stąd też nie należy analogicznie traktować tych dalece odmiennych od siebie podróży. Trybunał wskazał, że istnieje potrzeba osobnego uregulowania kwestii należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem przez kierowców podróży służbowej, które uwzględniało by specyfikę ich pracy.

Na koniec warto wspomnieć, że przewoźnicy, którzy na mocy prawomocnych wyroków  dokonali uiszczenia na rzecz kierowców świadczeń związanych z noclegami zgodnie z  przepisami uznanymi za niekonstytucyjne nie są pozbawieni ochrony prawnej. Na podstawie art. 4011 mają możliwość żądania wszczęcia postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem. Należy przy tym pamiętać, że skargę o wznowienie należy wnieść w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Sara Dehina

aplikant radcowski

[1] stanowisko sejmu RP w sprawie pod sygn. akt: K 11/15, s. 29.

Zostaw komentarz